भिमराज अधिकारी, पथरी
कक्षा आठको नतिजा बारेमा पछिल्लो समय निकै टिका टिप्पणी भएको देखिएको छ । देशैभरका विभिन्न पालिकाहरूले पालिका स्तरबाट कक्षा आठको परीक्षा सञ्चालन गरे र नजिता पनि सार्वजनिक गरे तर नतिजा सबैलाई चित्त बुझ्दो आएन । पछिल्लो समय मोरङको पथरीशनिश्चरे नगरपालिकाले पनि यसवर्षबाट कक्षा आठको परीक्षा लिने निर्णय गर्यो र परीक्षा सञ्चालन गर्यो । नगरको शिक्षा युवा तथा खेलकुद विकास शाखाले चैत्र २५ गते नतिजा पनि सार्वजनिक गर्यो ।
पहिलो पटक नगरले परीक्षा सञ्चालन गरेर आएको नतिजामा केहि विद्यालय निल भएका छन् अर्थात् एकजना विद्यार्थी पनि पास हुन सकेनन् भने केहि विद्यालयले सतप्रतिशत् विद्यार्थी पास गराउन सफल भएको देखिन्छ । नतिजा सार्वजनिक भएपछि केहि विद्यालयका व्यवस्थापन समितिदेखि अभिभावकसम्म शिक्षक प्रति आगो ओकली रहेका छन् ।
उनिहरूको कुरा ठिकै पनि हो वर्षभरी पढाउदा पनि पास गराउन नसक्ने कस्तो मास्टर ? दिमाग रन्किँदो हो, मेरो बच्चा फेल भयो, घरबाट जहिले विद्यालय जाने बच्चा पनि फेल गराउछ भने के पढाउछ ? भेटे अहिले मास्टरको सातो खान्थेँ लाग्दो हो तर के बच्चा घरबाट विद्यालय जाँदा मात्रै पास हुनसक्छ ? घरबाट हिडेको बच्चा विद्यालय सधैँ पुग्छ ? विद्यालय पुग्दा बच्चा पढ्ने मनस्थितिमा छ ? गृहकार्य सधैँ गर्छ ? पढाइको समयमा ध्यान दिन सक्छ ? परिवारिक वातावरण पढ्न लायक छ कि छैन् ? विद्यार्थी सङ्ख्या कस्तो छ ?
माथिका प्रश्नका जवाफ खोज्नु अघि यसवर्षको नतिजा कस्तो आयो भन्ने विश्लेषण गरौँ न है । यसवर्ष नगरभरिका सामुदायिक विद्यालय मध्ये १९ वटा विद्यालय कक्षा आठको परीक्षामा सहभागी थिए भने संस्थागत २२ वटा गरी जम्मा ४१ वटा विद्यालय परीक्षामा सहभागी भए । यसमध्ये सबैभन्दा बढि विद्यार्थी परीक्षामा सहभागी गराउने विद्यालय पञ्चायत माध्यमिक विद्यालय हो । यस विद्यालयबाट जम्मा १६५ जना विद्यार्थी परीक्षामा सहभागी थिए । जसमध्ये ७१ ज्ना अर्थात् ४३ प्रतिशत् विद्यार्थी पास भए ।
यसपछि बढि विद्यार्थी संख्या भएको विद्यालय हो बुद्ध मावि । यहाँबाट ४६ जना विद्यार्थी सहभागी भएकामा २ जनाले मात्रै कक्षा आठ पास गरे । अमरसिंह मावि ३६ मा १, चन्द्र किँरातेश्वर ३७ मा ३, रामजानकी १७ मा २, दुर्गा आवि(८) १६ मा २, बालकल्याण १५ मा १, जनकल्याण ७ मा १, जालपासिंहदेवी ९ मा १, हिरक २७ मा १ सुनाखरी २० मा १ छन् भने २ वटा विद्यालय निल भएका छन् । निल हुनेमा दुर्गा आधारभूत विद्यालय पथरीशनिश्चरे ६ र सामाजिक आवि पथरीशनिश्चरे ३ रहेका छन् । दुर्गाबाट १९ जना र सामाजिकबाट ९ जना विद्यार्थी परीक्षामा सहभागी भएका थिए ।
यता संस्थागत विद्यालयको उपलब्धि स्तर भने सामुदायिकसँग तुलना योग्य छैन् । किन छैन् भनेर विभिन्न कोणबाट विश्लेषण गर्न सकिन्छ । त्यसलाई पछि गर्दै गरौँला । संस्थागतमा सबैभन्दा बढि विद्यार्थी संख्या सहभागी भएको विद्यालय बाल्मिकी ई.बो. स्कुल हो । यहाँबाट १२२ जना विद्यार्थी सहभागी भएकामा १०६ जना अर्थात् ८६.९ प्रतिशत् विद्यार्थी पास भएका छन् । हसन्दह डनबस्को, कञ्चनजङ्गा र ब्राइट केरियरले सतप्रतिशत् विद्यार्थी पास गराउन सफल भएका छन् । डनबस्कोबाट १६ मा १६, कञ्चनजङ्गाबाट ६ मा ६ र ब्राइट केरियरबाट १० मा १० जना पास भएका छन् भने ब्राइट सनराइजले ३५ मा ३२ जना अथात् ९१.४ प्रतिशत् नतिजा निकालेको छ ।
अब जाऔँ माथिका प्रश्नका जवाफ खोज्न ।
के बच्चा घरबाट विद्यालय जाँदा मात्रै पास हुनसक्छ ?
सक्दैन, सक्दै सक्दैन । किनभने विद्यार्थी विद्यालय पुग्दा कस्तो मनस्थितिमा पुगेको हुन्छ त्यसले ऊ आज कस्तो पढ्छ, कस्तो सिक्छ भन्ने कुराले प्रभाव पार्छ । वर्षभरीमा सबैदिन विद्यालय पुगेपनि विद्यालय पुगेदेखि उसको दिमागले घरपरिवारको तनाव लिन्छ, बाहिरि कुरामा मात्रै ध्यान केन्द्रित गर्छ भने सिकाइ राम्रो हुँदैन । उनसले नतिजा दिनै सक्दैन ।
घरबाट हिडेको बच्चा विद्यालय सधैँ पुग्छ ?
पुग्दैन, बच्चा घरबाट विद्यालय हिडेपनि सबै बच्चा विद्यालय पुग्दैन । उनिहरूका साथिसङ्गतका कारण विद्यालय जान्छु भनेर हिडेका बच्चा कोही होटलतिर, कोही खोला किनारमा त कोही मन्दिर, फ्मिहलतिर भेटिन्छन् । यसका लागि विद्यालय र अभिभावक दुवै चनाखो हुनुपर्छ ।
विद्यालय पुग्दा बच्चा पढ्ने मनस्थितिमा छ ?
सबै बच्चा पढ्ने मनस्थितिमा हुदैन । पारिवारिक कलह, आर्थिक चपेटा, विद्यालय आउँदा भोक भोकै, घरमा सबै काम धन्दा सकेर आउनुपर्ने, विहान घरको कति काम, बेलुका घर पुगेर फेरी उतिनै काम, गृहकार्य गर्न भ्याएको छैन् । लगाउने कपडा राम्रो छैन् अनि कसरी पढ्न मन लाग्छ र नतिजा खोज्नु ।
गृहकार्य सधैँ गर्छ ?
सधैँ गृहकार्य गरेर, घरमा पढेर आउने बच्चा हतपत फेल हुदैन । घरमा बच्चाको गृहकार्य के छ ? गरिरहेको छ कि छैन्, पढिरहेको छ कि छैन् जस्ता कुरा अभिभावकले एकदमै ख्याल गर्नु आवश्यक छ ।
पढाइको समयमा ध्यान दिन सक्छ ?
बच्चा स्वाभावैले चञ्चल हुन्छ । उसको आवश्यकता अनुसार शिक्षकले व्यवहार गर्न सक्नुपर्छ । अनावश्यक हल्ला गरेर कक्षा नै बिथोल्ने, दिनकै कक्षा पसेदेखि उसैको डिउटी गर्नुपर्ने खालका बच्चा पनि हुन्छन् । त्यस्ता बच्चालाई आवश्यकता अनुसार उपचार विधि पनि अपनाउनु पर्छ । पारिवारिक वातावरण राम्रो छ, ठिक समयमा सबैकुरा तयारी साथ विद्यालय आउने बच्चाले पढाइमा ध्यान दिन्छ र नतिजा पनि राम्रो दिन्छ । यसका लागि शिक्षकको व्यवहार, प्रशासनिक सहयोग, शैक्षिक क्रियाकलाप जस्ता कुराले पनि फरक पार्छन् ।
परिवारिक वातावरण पढ्न लायक छ कि छैन् ?
के बच्चाका लागि पढ्न लायकको पारिवारिक वातावरण छ, कि छैन् ? घरमा दिनकै झगडा छ, पारिवारिक बेमेल छ, नोट कापी छैन्, सफा सुग्गर कपडा छैन्, घरपरिवारको पढाइप्रति कुनै साथ सहयोग छैन्, न समयमा खाना छ, न समयमा विद्यालय जान पाइन्छ । बच्चा जन्मेदेखि पौष्टिक आहार छैन्, दिमाग नै भनेजति विकास हुन सकेको छैन् । कुनै कुरा साथिहरूले एकै पटकमा बुझ्छन् ऊ पाँच चोटीमा पनि बुझ्दैन अनि कसरी दिन सक्छ राम्रो नतिजा ?
विद्यार्थी सङ्ख्या कस्तो छ ?
कक्षामा विद्यार्थी अटिनअटि छन् कि १०,२० जना मात्रै छन् ? धेरै विद्यार्थी सङ्ख्यामा राम्रो शिक्षण हुन सक्दैन तर सामुदायिक विद्यालयका विद्यार्थी सङ्ख्या पछिल्लो समय न्यून छन् तरपनि नतिजा कमजोर भइरहँदा शिक्षकहरूले पनि म म गर्नुपर्ला कि ?
संस्थागतमा भन्दा सामुदायिकमा सुविधा आकर्षक छ, विद्यार्थी सङ्ख्या न्यून भइरहेका छन्, आयोग पास गरेर आएका योग्य शिक्षक छन्, प्रयाप्त शिक्षण सामग्रीका लागि सरकारले लगानी गरिरहेको छ, भौतिक संरचना राम्रो छ, नाम चलेका राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ता अथवा जनप्रतिनिधि विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा छन्, समाजका भद्रभलाद्मी सबैको सहयोग छ तर पनि नतिजा किन आइरहेको छैन् ? प्रशासनिक रुपमा, शिक्षकमा, विद्यार्थीमा, अभिभावकमा, सरोकारवाला निकायमा अथवा अरु कुनै समस्या कहाँ नेर हो ?
अहिलेको अवस्थाले धेरैवटा विद्यालय कक्षा ९ मा शून्य विद्यार्थी सङ्ख्या हुने देखिएको छ । ती विद्यालयमा विषयगत शिक्षकको अभाव पनि उत्तिकै छ । विषयगत शिक्षक पनि नहुनु, पारिवारिक, आर्थिक सबै रुपमा कमजोर विद्यार्थी सामुदायिक विद्यालयमा रहनु अनि भएका जनशक्ति पनि पुरानै ढाँचामा अध्यापन गराउने भएपछि नतिजा चाहिँ उत्कृष्ट खोजेर हुन्छ ? नतिजा खोज्नेहरूले अब्बल र विषयगत जनशक्ति व्यवस्थापन गर्ने की नगर्ने ? शिक्षकले दिएको क्रियाकलाप पुरा नगर्दा अलि चर्को स्वरमा बोलेको भन्दै शिक्षकलाई गाली गर्ने अभिभावक कहिले नानीको पढाइका बारेमा छलफल गर्न विद्यालय आउनुभयो ? अहिले तपाईँलाई नै फेरी किन राम्रो नतिजा चाहिएको ?
मेरो व्यक्तिगत बिचारमा चाँहि उदार कक्षा नीतिमा पनि समस्या देख्छु । कमजोर विद्यार्थीजति सबै उदार नीति भन्दै कक्षा चढाउदै ल्याउने र एसईईमा नजिता कमजोर देखिने गरेको छ । अहिले त्यहि फलस्वरुप कक्षा आठमा नै नतिजा देखी सकियो । अब फेरि नगरले ३ वटा विषयसम्मलाई ग्रेडवृद्धि गराउने तयारी पनि गरेको छ । यसबाट विद्यार्थी पास त होलान तर फेरि एसईईमा नतिजा शून्य हुने मात्रै हो ।
यस पटकको नतिजाले शिक्षाको वास्तविक अवस्थालाई देखाएको छ । यस नतिजाबाट गम्भिर प्रश्न खडा भएको छ । आखिर को फेल भयो ? शिक्षक, विद्यार्थी, की सिस्टम ?
