भिमराज अधिकारी, पथरी
कोरोना भाइरसका कारण लागु गरिएको लकडाउनले किसानलाई मार्का परेको किसानहरुले बताएका छन् । अन्य किसानमा भन्दा पनि यतिवेला बोइलर फार्म संचालकहरु बोइलर पाल्ने की मार्ने भन्ने अवस्थामा रहेको दुखेसो पोखीरहेका छन् ।
मोरङ पथरी शनिश्चरे ५ का भिम प्रसाद गिरीले सधैं ३ हजार ३५ सय बोइलर कुखुरा पाल्ने गर्नु हुन्थ्यो । यो पटक गिरीले २५ सय मात्रै चल्ला लगाउनुभयो । प्रविधिक रुपमा भन्ने हो भने बोइलर कुखुरा ४२ देखि ४८ दिन सम्ममा बेचिसक्नु पर्दछ नत्र भने किसानलाई घाटा लाग्ने हुन्छ तर ६२ दिन वितिसक्दा पनि अझै ७ सय कुखुरा खोरमा नै छन् । जसो तसो १८ सय कुखुरा बेचेको भएपनि अझै ७ सय कुखुरा बाँकी रहँदा आफ्नो नाफाको त कुरै छाडौँ साउँ नै गुम्ने खतरा बढेको गिरीले सुनाउनुभयो । दैनिक २ बोरा (१ सय केजी) चारो खपत हुने गरेको छ । त्यो पनि ७ सय कुखुरालाई सास अढ्याउन मात्रै पुग्ने गिरीको भनाइ छ । बेचेर नाफा गोजीमा राख्ने बेलामा ६५ रुपैया केजीको चारो खुवाएर कुखुरा पाल्दा आर्थिक संङ्कट सुरुभएको गिरीले बताउनुभयो । ४ केजी माथिमा मात्रै कुखुरा छन् । अब तौल बढ्नुको सट्टा घट्न थाल्दछ । बजारमा २ सय रुपैया केजी बिक्ने कुखुरा थनक्याएर बस्नु परेको छ । गिरीले दुखेसो पोख्नुभयो ।
२०६३ साल देखि निरन्तर बोइलर कुखुरा पाल्दै आएको गिरी परिवारले यस्तो संङ्कट अगाडी कहिले पनि नभोगेको छोरा रमेश गिरीले बताउनुभयो । बन्द भएता पनि चारो बन्द हुन्थ्यो । कहिलेकाँही समयमा कुखुरा बेच्न सकिन्न थ्यो तर अहिले न त चारो पाइन्छ न त बेच्न पाइन्छ । अब यो कुखुरा चारो खान नपाएर मरेभने कोरोना भन्दा खतरा दुर्गन्ध यहाँ हुन्छ । गिरीले भन्नुभयो । स्थानीय सरकारले जसरी खाद्यान्न र सागसब्जीलाई अत्यावश्यक भनेको छ, माछामासु पनि उतिकै आवश्यक रहेको गिरीले बताउनुभयो । शरीरमा तागत र पोषणका लागि चाहिने मासुलाई बजार खुल्ला गर्नुको सट्टा बन्द गरेर कृषक र स्वास्थ्यमा खेलवाड गरेको गिरीले आरोप लगाउनुभयो ।
गिरी परिवारले संचालन गरेको भोटेघुम्ती कृषि फर्ममा बोइलर मात्रै हैन बंगुर पनि रहेका छन् । बच्चा उत्पादनका लागि मात्रै पालिएका बंगुरबाट अहिले ५० वटा पठापाठी (भुनि, बुच्चा) रहेका छन् । ४० देखि ५० दिनको भएपछि बेच्नुपर्ने पाठा बेच्न नपाउदा दोहोरो घाटामा रहेको छोरा सुजन गिरीले बताउनुभयो । ६ हजार रुपैया प्रतिगोटा बिक्ने पाठापाठीको माग बजार तिब्र रहेको तर ढुवानी गर्न नपाएको गिरीले बताउनुभयो । पाठा बाहेक माउ, बिर गरेर अहिले ८५ वटा रहेका छन् । बंगुरमा मात्रै दैनिक २ बोरा (१ सय केजी) दाना सकिने गरेको छ । २ हजार ७ सय रुपैया प्रतिबोरा पर्ने दाना खुवाएर पाल्नुपर्ने बाध्यता रहेको गिरीको भनाइ छ ।
गिरीको जस्तै समस्या छ वडा नं. ३ की पूर्णमाया पोख्रेलको पनि ३ सय कुखुरा लागएकोमा अहिले सम्म एउटा पनि बेच्न नपाएको गुनासो पोख्रेलले गर्नुभयो । बेच्ने बेला भएका छन् तर खै कसरी बेच्ने चारोको समस्या एकातिर छ अर्कातिर कुखुरा बिक्दैन दोहोरो मारमा परेको पोख्रेलले गुनासो गर्नुभयो ।
पथरी शनिश्चरे ५ का रमेश कार्कीको पनि उस्तै समस्या छ । कार्कीको हसन्दह बजारमा जय किसन पोल्टि सप्लायर्स छ । सप्लार्यसबाट चल्ला र दाना दिने र कुखुरा बेच्ने समय भएपछि उठाउने जिम्मा पनि आफ्नै रहेको कार्कीले बताउनुभयो । किसानको ३० प्रतिसत र सप्लायर्सको ७० प्रतिसत लगानीमा कुखुरा पाल्ने भएकाले किसान र सप्लायर्स दुवैलाई समस्या परेको कार्कीले गुनासो गर्नुभयो । कार्कीको सप्लार्यबाट अहिले वडा नं. ५ र ६ मा गरेर २४, २५ जना किसानले बोइलर कुखुरा पालेका छन् । ति किसानसंग ५ हजार हारहारी कुखुरा छन् । ‘‘कुखुरा उठाउने वातावरण बनाइ दिन वडा अध्यक्ष र नगर प्रमुख दिलिप कुमार राईलाई कुरा राख्दा उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्षलाई सम्पर्क गर्न भन्नुभयो । संघका अध्यक्ष दिपक बस्नेतलाई सम्पर्क गर्दा हसन्दहमा त्यति चेक हुँदैन त्यतै लुकेर काटेर घर घरमा डेलिभर गरेर बेच्नु भन्नुभयो । अब ५ हजार कुखुरा कहाँ काटेर घरघरमा बेच्नु ? ठुलो तनाव भयो ।’’ कार्कीले भन्नुभयो ।
सप्लार्यसमा कार्कीले १८ देखि २० लाख लगानी गरेको बताउनुभयो । कार्कीको मातहतमा मात्रै अहिले २४ लाख ७० हजार मुल्य बराबरका कुखुरा रहेका छन् । यदि अहिले कुखुरा समयमा उठाउन नपाए आफुलाई मात्रै ९ लाख ५० हजार घाटा हुने अवस्था रहेको कार्कीले बताउनुभयो । किसानलाई पनि सोही अनुसारको घाटा हुने छ । पथरी शनिश्चरेमा पोल्टी फार्म सम्बन्धीका कुनैपनि संघ संगठन नभएका कारण पनि आफुहरुलाई समस्या भएको कार्कीको बुझाइ छ ।
कार्की मातहतमा वडा नं. ५ का छविलाल अधिकारीसंग २ सय ५० देखि ३ सयवटा कुखुरा रहेका छन् । ४ सय लगाएकामा गाउँमा अलि अलि गर्दै १ सय कुखुरा बेचेको अधिकारीले बताउनुभयो । चारोको समस्याका कारण ३ केजी माथिको हुनपर्ने कुखुरा २ केजी देखि अढाइ केजीको मात्रै भएको अधिकारीले बताउनुभयो । एकरात त चारो नभएर त्यसै राख्नु परो । यो पटक कुखुरामा घाटा लाग्ने भो, अधिकारीले भन्नुभयो ।
यता चिरन्जीवि बञ्जरासंग पनि ५ सय कुखुरा रहेका छन् । बजार नपाएपछि कसरी बेच्ने भन्ने तनाव उस्तै रहेको छ । ३५ सय कुखुरा पाल्ने योजनामा रहेका बञ्जरालाई तिनै ५ सय कुखुरा सल्ट्याउन गाह्रो भएको छ । यस्तै जगत सुवेदीको फर्ममा पनि ४ सय कुखुरा रहेका छन् ।
समयमा बजार नपाउने हो भने बोइलर कुखुरा त्यसै मर्न थाल्ने हुन्छ । लाखौँ लगानी गरेका किसानलाई बोइलर व्यावसाय निल्नु न ओकल्नु भएको छ । यी त प्रतिनिधि घटना मात्रै हुन् । पथरी शनिश्चरेमा पोल्टी व्यावसाय गरिरहेका सबै किसानको समस्या उस्तै रहेको छ ।
