लेखक ः सञ्जय आचार्य
पाेखरा, कास्की
विश्व शान्ति स्तूपबाट देखिएको पोखराले झन्डैझन्डै काठमाडौंको आभास दिँदा मनमा चिसो पस्दो रहेछ । कतै पोखरा पनि काठमाडौंको बाटोमा हिड्न लागेको त होइन, भनी शंकाले डेरा जमाउँदा करिब उस्तै उस्तै भौगोलिक बनोट भएका दुई उपत्यकामध्ये काठमाडौले गरेको गल्ती पोखराले अनुसरण नगरी दिए हुन्थ्यो भन्ने आभास हुँदो रहेछ । तिमी यति सुन्दर छौं कि, तिम्रो सुन्दरताको बयान गर्नलाई कुनै पनि शब्द पर्याप्त छैन । त्यसैले त फेरि आउँदैछु, तिमीलाई भेट्न, धित मरुन्जेल माया गर्न ।’ पोखरामा दुई महिनाको लागि इन्टनसिपमा आउँदा फेसबुकमा लेखेको स्ट्याटस थियो यो ।
पोखरामा तेस्रो पटक आउँदा पनि यहाँको सुन्दरताको भोकले अघाइएको थिइन् । माछापुच्छे् अनि अन्नपूर्ण हिमशृखलाको काखमा अवस्थित सुन्दर पर्यटकीय नगरीमा जति बसे पनि कहिल्यै प्यास मेटिदैन । फेवातालको किनारमा अवस्थित यो सहरको सुन्दरताको चर्चा जति गरे पनि अपुरै अनि अधुरै रहन्छ । पोखरामा करिब डेढ महिना बिताउनै लाग्दा समेत यहाँको सुन्दरतामा तृप्त भइएको छैन । केही मिनेट मात्र फेवातालको किनारमा वस्दा मन नै आनन्दीत हुन्छ । फेवातालमा देखिने दक्षिण पट्टिको जंगलले समेत सुन्दरता अझै वृद्धि गरेको छ । सुन्दरताका साथसाथै सरसफाइमा समेत उत्तिकै ध्यान दिएकोले देशकै सुन्दर तथा सफा सहरको रुपमा प्रसिद्धि कमाएको पोखरा उत्कृष्ट १० सहरको रुपमा समेत पुरस्कृत भइसकेको छ ।
पोखरा सहर भित्रबाट हेर्दा जति सुन्दर देखिन्छ, बाहिरबाट हेर्दा सुन्दरतामा ह्रास आउँदै गएको अनुभव हुँदो रहेछ । विश्व शान्ति स्तूपबाट देखिएको पोखराले झन्डैझन्डै काठमाडौको आभास दिँदा मनमा चिसो पस्दो रहेछ । कतै पोखरा पनि काठमाडौंको बाटोमा हिड्न लागेको त होइन, भनि शंकाले डेरा जमाउँदा करिब उस्तैउस्तै भौगोलिक बनोट भएका दुई उपत्यकामध्ये काठमाडौंले गरेको गल्ती पोखराले अनुसरण नगरी दिए हुन्थ्यो भन्ने आभास हुँदो रहेछ ।
बाढी, पहिरो तथा मानिसहरुका अवाञ्छनीय गतिविधिहरुको कारण फेवातालको रुप पनि परिवर्तन हुँदै गएको रहेछ । विगतका दिनहरुभन्दा साघुँरिदै–साघुँरिदै गएको फेवाताल, बढ्दै–बढ्दै गएको सहरीकरण देख्दा मन अमिलो हुन्छ । ड्यामसाइड नजिकै फेवाताल माथी थुप्रिएका, तैरिएका फोहोर प्लास्टिकहरु देख्दा सहर जतिसुकै विकसित भए पनि हाम्रो सोंच अझै पनि परिवर्तन नभएको आभास हुन्छ । यस्ता गतिविधिहरु निरन्तर हुँदै गएमा हामीले देखेको फेवाताल अनि पोखरा हाम्रा सन्तानहरुले देख्न पाउँछन् कि पाउँदैनन् भन्ने कुरामा शंका लाग्छ ।
अव्यवस्थित सहरीकरणका कारण काठमाडांै झन्डैझन्डै कुरुप जस्तै भइसकेको छ । विश्वकै प्रदुषित राजधानी सहरको रुपमा चिनिन थालिसकेको काठमाडांैबाट पोखराले पाठ सिक्नुपर्छ । व्यवस्थित सहरीकरणमा जोड दिँदै अगाडि बढ्नुपर्छ, पोखरालाई हरियाली युक्त सहरको रुपमा विकास गर्नुपर्छ । पोखरालाई कंक्रिटको जंगलको रुपमा नभई वातावरणमैत्री सहरको रुपमा अगाडि बढाउनु पर्छ । यसको लागि पोखरा उपमहानगर पालिकाका साथसाथै अन्य निकायहरु समेत अग्रसर हुन जरुरी भइसकेको छ ।
जे छ, जस्तो छ, भन्ने सोचाइका साथ आँखा चिम्लेर बसेमा सुन्दर पर्यटकीय नगरीको उपमा बनाएको पोखरा पनि काठमाडौं जस्तै विश्वकै प्रदुषित सहरको रुपमा चिनिन समय लाग्ने छैन । यसलाई कंक्रिटको जंगल होइन, वातावरणमैत्री, हरियालीयुक्त सहरको रुपमा विकास गर्नुपर्छ ।
पोखरा उपमहानगरपालिकाले अन्य नगरपालिकाको तुलनामा वातावरणमैत्री सहर हुने प्रयास गरेको देखिन्छ । यस बाहेक पर्यटकीय नगरी भएकोले यहाँका स्थानीय जनताले समेत सरसफाइमा ध्यान दिएको देखिन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि पोखरामा तिव्र गतिमा सहरीकरण भएको प्रष्टसँग देखिन्छ, यसको लागि टाढा कहीकतै जानुपर्दैन । विश्व शान्ती स्तुपाबाट नियाले मात्र पुग्छ ।
पोखराको भौगोलीक बनोट पनि आफैमा कमजोर छ । यहाँको भूगोलले कहाँसम्मको सहरीकरण धान्न सक्छ भनी अध्ययन गर्ने समय आइसकेको छ । चुनढुंगा मिश्रित माटोबाट बनेको उपत्यकामा ठूल्ठूला घर बनाउनु घातक सिद्ध हुनसक्छ । यसका साथै अव्यवस्थित सहरीकरणले यहाँको प्राकृतिक सुन्दरतामा समेत कमी ल्याउन् सक्छ ।
अत्याधिक सहरीकरणका कारण सिर्जना हुने वायु प्रदुषण, जल प्रदुषण लगायतका वातावरणीय समस्याले पोखरामा पक्कै पनि असर पार्न सक्छ । फेवातालमा माछापुच्छे्रको छाँया हेर्नलाई आउने पर्यटकको संख्यामा कमी आउन सक्छ । अन्नपूर्ण हिमश्रृंखला तथा माछापुच्छ्रेको दृश्य विना पोखराको सुन्दरता कसरी छताछुल्ल हुनसक्छ र रु यस्ता समस्यालाई कम गर्न पोखरा उपमहानगरपालिकाले सार्वजनिक यातायातलाई थप व्यवस्थित बनाउने समय आइसकेको छ ।
पोखराको सुन्दरतालाई कायम गर्न सहरी सौन्दर्यीकरणमा जोड दिने ढिला गर्नुहुँदैन अब । खुला ठाँउहरुमा वृक्षारोपण गरी सहरको हरीयालीलाई प्रवद्र्धन गर्ने समय आइसकेको छ । पोखरालाई कंक्रिटको जंगलहुनबाट बचाउन प्रत्येक घरमा कम्तिमा पनि २–४ वटा रुख अनिवार्य रुपमा रोप्ने व्यवस्था कामय गर्नुपर्छ । यसका साथै सडक किनारामा समेत वृक्षारोपण गरी सहरी सौन्दर्यतालाई कायम राख्न सकिन्छ ।
पोखरेली जनतामा रहेको सरसफाइ सम्बन्धी चेतनालाई अझै प्रभावकारी बनाउदै घर, टोल तथा सहरलाई नै सुन्दर बनाउने अभियानमा एकजुट हुनुपर्छ । आधुनिकताको नाममा देशकै पर्यटन उद्योगमा महत्वपूर्ण योगदान दिएको पोखरा सहरलाई कंक्रिटको जंगल बन्न नदिइ यसलाई प्राकृतिक स्वरुपमै कायमै राखी सुन्दर, सफा तथा हरियालीयुक्त सहरको रुपमा विकास गर्ने बेला आइसकेको छ ।अहिले नै यसबारे नसाचे सुन्दर पोखरा नाम मात्रमा सिमित नहोला भन्न सकिदैंन ।
पोखराको सौन्दयर्ता कायम गर्नको लागि पोखरा उपमहानगरपालिकाले विभिन्न कदमहरु चालेकोमा ती कदमहरु अझै पनि अपर्याप्त भएको अनुभव हुन्छ । पोखरा उपमहानगर पालिकाले एक घर दुई रुख, हाम्रो पोखरा राम्रो पोखरा’ को अवधारणा ल्याएको छ । यसका साथै पोखरा उपमहानगरपालिकालाई प्लास्टिक मुक्त नगरपालिकाको रुपमा विकास गर्ने प्रयासहरु समेत भइरहेका छन् ।
यस्तो अवस्थामा आम पोखरेली जनताका साथसाथै सम्बन्धित निकायले समेत पोखराको सुन्दरताको लागि आआफ्नो ठाँउबाट आवाज उठाउने बेला आइसकेको छ । अहिले आवाज नउठाए, अहिले कदम अगाडि नबढाए पोखरा पनि काठमाडौं जस्तै कंक्रिटको जंगल बन्नलाई समय लाग्ने छैन । त्यस्तो कहिल्यै नहोस्, पोखरा साँच्चिकैको पोखराकै रुपमा रहिरहोस् ।
