विवेक न्यौपाने, सिमसार एक विशेष प्रकारको भूमिगत क्षेत्र हो जुन अस्थायी वा स्थायी रूपमा पानीले भरिएको हुन्छ । यी क्षेत्रहरूमा पानी स्थिर वा बहने हुन सक्छ ।
सिमसारहरू प्रायः जैविक विविधताको धनी स्थानहरू हुन् जसमा विशेष प्रकारका वनस्पति र जीवजन्तुहरू पाइन्छन्। सिमसारले पर्यटन क्षेत्रमा महत्वपूर्ण र बहुआयामिक प्रभाव पार्छ । यी प्रभावहरू आर्थिक, पर्यावरणीय र सांस्कृतिक दृष्टिकोणबाट मूल्यांकन गर्न सकिन्छ ।
जैविक विविधता संरक्षणका लागि सिमसारहरू बिभिन्न प्रकारका वनस्पति र जीवजन्तुहरूको बासस्थान हो । यिनीहरू प्रायः दुर्लभ र संकटग्रस्त प्रजातिहरूका लागि महत्वपूर्ण आश्रयस्थल हुन् । यसका साथै सिमसारहरू प्राकृतिक रूपमा जल शुद्धिकरण गर्ने प्रणाली हुन् । यिनीहरू प्रदूषक तत्वहरूलाई सोस्ने, डिकम्पोज गर्ने र फिल्टर गर्ने क्षमतायुक्त हुन्छन्, जसले गर्दा पानीको गुणस्तर सुधार गर्न सहयोग पुर्याउँछ। त्यसैगरी सिमसारहरू प्राकृतिक स्पन्जहरूको रूपमा काम गर्छन्, जसले वर्षाको पानीलाई सोस्छन् र त्यसलाई बिस्तारै छोड्छन्। यसले बाढीको सम्भावना कम गर्न मद्दत गर्छ ।
यसरी विभिन्न तरीकाबाट फाइदा लिन सकिने सिमसारहरु मोरङ जिल्लामा मात्र हालसम्म पहिचान भइसकेका करिव २ दर्जन छन् । ती मध्ये पथरीशनिश्चरे नगरपालिकामा आधा दर्जन वढी सिमसारयुक्त क्षेत्र रहेको छ । विभिन्न सामुदायीक वनहरुले पर्यटकीय गन्तव्य स्थलको रूपमा समेत विकास गर्ने र सिमसार क्षेत्रको समेत संरक्षण गर्ने काम गरिरहेको छ । शान्ति सामुदायिक वन, भूल्के पशुपति वन, सिरिजङ्घा धार्मिक वन, हरियाली सामुदायिक वन, मनकामना सामुदायिक वन, डाँस मोरङी सामुदायीक वन, पशुपति सामुदायिक वन, चौतारी सामुदायीक वन लगायतले आफ्नो क्षेत्रमा सिमसारको संरक्षण गर्दै आएको सामुदायीक वन उपभोक्ता महासंघ पथरीशनिश्चरे नगर महासंघ अध्यक्ष मैनादेवी आचार्यले जानकारी दिनुभयो । नगरमा रहेका धार्मिक सहितका ९ वटा सामुदायिक वन क्षेत्र सहित १ दर्जन सिमसार पोखरीहरु निर्माण भइसकेका छन् ।
पथरी बजार रहेको वडा नम्बर १ मै राजमार्ग नजिकै रहेको शान्ति सामुदायिक वनको १७८.९२ हेक्टर मध्ये ३ हेक्टरमा पर्यटकीय स्थलको रूपमा सिमसार संरक्षणको कार्य भएको छ । आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको राम्रो उपस्थिती भएरहेको यस सिमसार क्षेत्रमा वनभोज स्थल, आकर्षक टापु सहितको पोखरीको लगाएतका पूर्वाधारहरू रहेका छन् ।
अर्को संरक्षित सिमसारको रूपमा बाघे सिमसारलाई लिन सकिन्छ । पथरीशनिश्चरे–१० कै पशुपति सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले ‘बाघे सिमसार’को संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्दै आएको छ । पूर्वपश्चिम राजमार्ग सडक तथा भूटानी शरणार्थी शिविर उत्तरको वनभित्र रहेको सिमसार क्षेत्रको संरक्षण सो वनले गरिरहेको छ ।
त्यस्तै पथरीशनिश्चरे नगरपालिका–१ मै रहेको मनकामना सामुदायीक वन भित्रको सिमसार’ पनि पर्यटकीय गन्तव्य रूपमा संरक्षण भइरहेको छ । मनकामना सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिले पानी जरुवा उम्रने भागलाई समेटेर पर्यटकीय गन्तव्य समेत हुने गरी सो सिमसार क्षेत्रको संरक्षण गरिरहेको छ । वनको सो संरक्षित स्थानमा करिब १० हेक्टर क्षेत्रमा सिमसार रहेको छ । सो वनको कुल क्षेत्रफल ७१.६९ हेक्टर मात्र रहेको छ ।
यता पथरीशनिश्चरे २ मा पर्ने हरियाली सामुदायिक वन अन्तर्गत रहेको हरियाली वन पब्लिक लिमिटेडले पौडी पोखरी सञ्चालनमा ल्याएको छ । पौडीका लागि आवश्यक सबै संरचना तयार गरी सो पौडी पोखरी संचालन भइरहेको छ ।
त्यसैगरी सिरिजङ्गा धार्मिक वनले समेत सिमसारयुक्त क्षेत्रको संरक्षणमा उल्लेखनिय भूमिका खेल्दै आएको छ । उक्त वनले समेत जलाधारयुक्त पोखरीको संरक्षण गर्दै सिमसार संरक्षण मार्फत पर्यटन पर्वतन त गरेको छ नै जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई कम गर्न मद्दत गर्छन्। सिमसारहरूले जमिनमुनिको पानीको तहलाई पुनः पूर्ति गर्न सहयोग पुर्याउँछन् ।
पथरीशनिश्चरे नगरपालिका मात्र नभइ समग्र मोरङ जिल्ला सिमसार क्षेत्रको हिसावले सम्पन्न जिल्ला रहेको छ । मोरङ जिल्ला भित्रका अन्य सिमसारहरुमा हसिना सिमसार क्षेत्र, वेतना सिमसार, देवीथान सिमसार मधुमल्ला, धनपाल गढी सिमसार कसैनी, कतले वेतिनी सिमसार मधुमल्ला, सालवारी सिमसार उर्लावारी, राजारानी सिमसार लेटाङ, वाघेझोडा सिमसार सुन्दर हरैचा, वेतेनी सिमसार उर्लावारी ,गरापानी सिमसार लेटाङ लगायत रहेका छन् ।
सिमसारको संरक्षण सहित पर्यटकिय क्षेत्रमा रुपान्तरण गरिरहँदा केही चुनौतीहरु पनि रहन सक्छन् । पर्यटकहरूको बढ्दो भीडले सिमसार क्षेत्रलाई प्रदूषित बनाउन सक्छ । यसको समाधानको लागि कडा पर्यावरणीय नियमहरू लागू गर्नुपर्छ । पर्यटनबाट हुने लाभ स्थानीय समुदायमा समान रूपमा वितरण हुनुपर्छ । यसका लागि उनीहरूको सक्रिय सहभागिता र निर्णय प्रक्रियामा सामेल गराउनुपर्छ । सिमसार पर्यटनलाई दिगो बनाउँदा आर्थिक, पर्यावरणीय, र सामाजिक सन्तुलन कायम गर्नुपर्छ। यसरी, सिमसारले पर्यटनमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन्छ र यसको सही व्यवस्थापनले दिगो पर्यटनको लक्ष्य हासिल गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
सिमसार पर्यटनले स्थानीय समुदायमा रोजगारका अवसरहरू सिर्जना गर्छ । गाइड, होटल व्यवसाय, रेस्टुरेन्ट, हस्तकला, यातायात, आदि विभिन्न क्षेत्रमा रोजगारीको सम्भावना बढ्छ । पर्यटकहरूले सिमसार क्षेत्रका विशिष्ट उत्पादन र सेवाहरूको माग बढाउँछन्, जसले गर्दा स्थानीय व्यवसायको प्रोत्साहन हुन्छ ।
पर्यटकहरूले सिमसार क्षेत्रको सुन्दरतामा रमाउँदा उनीहरूले वातावरणीय सचेतना र संवेदनशीलता प्राप्त गर्छन्, जसले उनीहरूलाई प्रकृतिप्रति बढी जिम्मेवार बनाउँछ। पर्यटकहरू विशेष गरी शैक्षिक भ्रमणका लागि आउने हुँदा उनीहरूले स्थानीय संस्कृतिबारे ज्ञान हासिल गर्न र स्थानीय ज्ञानको प्रसार गर्न सक्छन्।
सिमसार क्षेत्रहरू आफ्नो विशिष्ट प्राकृतिक सौन्दर्य र जैविक विविधताका कारण पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्छन् । दुर्लभ वनस्पति र जीवजन्तुहरूको अवलोकन गर्न चाहने पर्यटकहरूको संख्यामा वृद्धि हुन सक्छ ।
सिमसार क्षेत्रमा अध्ययन र अनुसन्धान गर्न चाहने विद्यार्थी, वैज्ञानिक, र पर्यावरणविदहरूको आकर्षणको केन्द्र बन्न सक्छ । यस्ता भ्रमणले शैक्षिक र अनुसन्धान संस्थानहरूका लागि नयाँ अवसरहरू खोल्न सक्छ । सिमसार क्षेत्रहरू प्रकृति प्रेमी र फोटोग्राफीमा रुचि राख्ने पर्यटकहरूका लागि उत्कृष्ट गन्तव्य हुन् । विभिन्न मौसममा आउने प्राकृतिक दृश्यहरूले फोटोग्राफरहरूलाई आकर्षित गर्छ। सिमसार पर्यटनले स्थानीय समुदायलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउन सक्छ । पर्यटन सम्बन्धी व्यवसायहरू ९जस्तै, गाइड सेवा, होमस्टे, हस्तकला आदि० सञ्चालन गरेर स्थानीयले आर्थिक लाभ उठाउन सक्छन् ।
यी सिमसारहरूले पर्यावरणीय पर्यटन, मत्स्य पालन, र कृषि गतिविधिहरूका लागि महत्वपूर्ण आधार प्रदान गर्छन् । धेरै सिमसारहरू स्थानीय समुदायको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्वका समेत छन्। यी स्थानहरू परम्परागत ज्ञान र जीवनशैलीको संरक्षणका लागि महत्वपूर्ण छन् । यसरी, सिमसारहरू केवल पर्यावरणीय सन्तुलनका लागि मात्र नभई आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपमा पनि महत्वपूर्ण छन्। तसर्थ, सिमसारहरूको संरक्षण र व्यवस्थापन गर्नु अत्यावश्यक छ ।
पर्यावरणीय नियम र पर्यटन नीतिहरू बनाई कार्यान्वयन गर्नुपर्छ, जसले सिमसार क्षेत्रको संरक्षणलाई प्राथमिकता दिन्छ। स्थानीय समुदायलाई पर्यटन विकासमा सहभागी गराउनुपर्छ । उनीहरूको परामर्श र सहभागिताले दिगो पर्यटनलाई सुनिश्चित गर्न सक्छ । त्यसका अलावा पर्यटकहरूलाई सिमसार क्षेत्रको महत्त्व र यसका संवेदनशीलताबारे शिक्षा दिनु आवश्यक छ । यसले उनीहरूलाई जिम्मेवार पर्यटन अभ्यास गर्न प्रेरित गर्छ ।
यसरी, सिमसारयुक्त पर्यटनको सम्भावनालाई सही ढंगले उपयोग गर्दा दिगो र लाभदायक पर्यटन विकास गर्न सकिन्छ ।
