पाेखरा : मौरी जस्तै स्वतन्त्र र उस्तै मेहनती’ छन् – शुक्लागण्डकी–२, कोत्रेका ७४ बर्षीय पदमराज खनाल। विश्वव्यापी फैलिएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को संक्रमणलाई रोकथाम गर्न यतिबेला देश बन्दाबन्दीको अवस्थामा छ । उद्योग धन्दा, कलकारखाना, व्यापार– व्यवसाय, कृषि तथा पर्यटन सबै क्षेत्र प्रभावित छन् ।
कोरोनाबाट बच्न अत्यावश्यक काममा बाहेक घरमै बस्न भनिएको छ । त्यसैले कामधाम छाडेर सवै घरमै छन् । तर ७४ बर्षका पदमराज खनाल भने अहिले पनि उस्तै सक्रिय र व्यस्त छन्,लकडाउन अघि जस्तै । घाम अघि उठ्छन् , विहानदेखि साँझसम्म मौरीसंगै भुल्छन् । उनलाई न कोरोनाको डर छ,न त लकडाउनको प्रभाव । संधै झै व्यस्त छन् ,मस्त छन् पदमराज । बरु अन्यको दैनिकी देखेर छक्क पर्छन् ।
तल कोत्रे खोला आफ्नै वेगमा बगीरहेको छ,पाखोमा मौरी भुनभुनाई रहन्छ, खनाल विगत दुई दशक देखि त्यहि खोलाको छाल र मौरीको आवाजमा रमाई रहेका छन्,भुलिरहेका छन् ।त्यहाँ छुट्टै संसारको अनुभुति छ ।उनले समय वितेको पत्तै पाउँदैनन् । बाउबाजेकै पालादेखि मौरी पाल्न शुरु गरेका खनालले अहिले मौरीको घार बढाएर व्यवसायिक रुपमा मौरीपालन गर्छन् । भिरालो बारीदेखि घरको छतसम्म उनले लहरैसंग घार राखेका छन् ।
बर्खाको घामपानीबाट बचाउन घारलाई छानो हालिदिएका छन् । उनकोमा करिब ४० घार मौरी छन् ।उनका दिनहरु मौरीकै हेरचाहामा बित्छन् । लकडाउनका कारण जागिरे तथा व्यवसायीहरु फुर्सदिला भएका छन् । खनालको दैनिकीमा भने कुनै परिवर्तन आएको छैन । खनाल भन्छन्-“लकडाउन भयो भनेर छिमेक तथा टोलका सवै घरमै छन्,मलाई लकडाउनबारे थाहै छैन ।“आफ्नै कामधन्दामा हुन्छु, केहि प्रभाव परेको छैन ।“ खनाल आफ्नै काममा निरन्तर लागेका छन् ।
उमेरले डाँडा काटिसक्यो,मौरीको घार बढाउने सपना अझै बुन्दैछन् ।भन्छन्-“घार अलि थोरै भएको छ, ५० घार बनाउने योजनामा छु । यहि बर्ष माउ छुट्याउने हो ।“ उनले बार्षिक एक क्वीन्टल बढी मह उत्पादन गर्छन् । उत्पादित मह बजारीकरणका लागि कुनै समस्या छैन । काठमाण्डौँ-पोखरादेखि मह लिन आउँछन् ।
छरछिमेकाले माग्छन् । मह नझिक्दै बुकिङ हुन्छ । उनी भन्छन्-“मह त पु¥याउनै सक्दिन,खोसाखोस हुन्छ ।“ उनले मह बेचेर बार्षिक डेढ लाख देखि २ लाखसम्म कमाई गर्छन् । खनाल भन्छन्-“मौरीपालन सजिलो व्यवसाय हो, यसलाई घाँस काट्न परेन, कुडो, दानापानी गर्न परेन, मात्र अलि बढी हेरचाहा गर्नुपर्छ ।“ उनका अनुसार मौरीलाई रोहटे, ट्वाक्रे कमिला,मनसाप्रो,बेम्पता र मौरी खाने चरा जस्ता, शत्रु जीवजन्तुबाट बचाउनुपर्छ ।
ग्राहकले एक मानो महलाई हजार रुपैयाँ तिर्छन् । त्यस्तै एक गोला मौरीको माउमात्र पाँच हजारमा बिक्ने गरेको छ । उनले केहि बर्ष घार बनाएर पनि बेचे ।“एक घारलाई पाँच हजारको दरले बार्षिक सय भन्दा बढी घार विक्रि हुन्थ्यो”-उनले स्मरण गरे । तर जनशक्ति अभावसंगै आफु पनि कमजोर हुदै गएकाले घार बनाउन छाडे । टुनीको काठको घरमा मौरी बस्न मन पराउने उनको अनुभव छ । तर अहिले टुनीको रुख पनि हराउँदै गएको उनले बताए । तर, उनै खनालले परीक्षण स्वरुप तरकारी ढुवानी गर्न प्रयोग हुने प्लाष्टिकको क्यारेटमा समेत मौरी पालेका छन् । “भित्र माटोले लिपेर बनाएको हुदाँ मौरी बसेको छ”-उनले भने-“मह उत्पादन कस्तो हुन्छ,त्यो पछि थाहा हुन्छ ।“ उनका अनुसार जेठ, असार ,कार्तिक र मंसिर महिना मह झिक्ने उपयुक्त समय हो । फुल फुल्ने समयमा एउटै घारबाट ४ किलोसम्म मह उत्पादन हुने गरेको उनले सुनाए । मह उत्पादनमा मौसम तथा वातावरणले पनि प्रभाव पार्ने उनको भनाई छ । मौरी र खनालबीच गहिरो प्रेम छ ।भन्छन्-“मौरी त अन्तिम घडीसम्मै पाल्छु ।“ उनलाई मौरीले नाम,दाम,स्वास्थ्य सवथोक दिएको छ । उनले भने-“मेरो कामका लागि छोराछोरीले अहिलेसम्म खर्च गर्नै परेको छैन ।“बरु सकेको सहयोग म आफैले गर्छु ।“ उनले विदेश जान भौतारिएका युवाहरुलाई मौरी पाल्न सुझाव दिन्छन् । “महको माग असाध्यै बढी छ,पु¥याउनै सकिदैन”-खनाल भन्छन्-“राम्रोसंग मौरी पाल्ने हो भने जापान,अमेरिका र अष्ट्रेलिया जानै पर्दैन,त्यहाँ हुने कमाई मौरीले नै दिन्छ ।“
