अर्जुन काफ्ले, पथरी
रंगेली आमगाछीकी ललिता नुनियालाई हिउद सुरु भएसंगै गोठको गोबर जम्मा गरेर बस्नु पर्ने बाध्यता छ । नुनियाले गोवर मलका लागी खेतमा हाल्न भने संकलन गरेकी होइनन् । उनले संकलन गरेको गोवर सुकाएर गुइठा बनाएर दाउराका लागि बाल्न संकलन गरेकी हुन् ।
आमगाछी कि नुनिया जस्तै त्यस क्षेत्रका गृहिणीको दिनचार्य हो गोठबाट गोबर संकलन गरेर गुइठा दाउरा बनाउने । बनाएका दाउरा सुकाएर खाना बनाउन प्रयोग गरिने स्थानियवासी बताउछन् । दक्षिणी मोरङ्गका अधिकांसबासिन्दाको दिनचार्य गोबर संकलन गर्ने र बाँसको झिक्रा अथवा सुन्टीमा गोबर दलेर दाउरा बनाएरबित्ने गरेको छ ।
मोरङ्गको उत्तरी क्षेत्रमा घना जंगल भएपनि दक्षिणी मोरङ्गमा भने दाउराकै लागि गोबर प्रयोग गर्नु पर्ने बाध्यता बनेको छ । दाउराकै अभावमा गोबरलाई मलका रुपमा नभई दाउरा बनाएर खाना पकाउनु पर्ने बाध्यता रहेको स्थानिय परमेश्वर नुनियाले बताए ।
गोबरमल खाना बनाउन प्रयोग गर्नुे पर्ने भएपछि यस क्षेत्रका किसानले रशायनिक मलको प्रयोगमा जोड दिदै आएका छन् । जसले खेतको उत्पादनमा ह्रास आएको कृषि विज्ञहरु बताउछन् ।
स्वास्थ्यकर्मीका अनुसार दाउराका रुपमा गोबर प्रयोग गर्नु स्वास्थ्यका लागि पनि हनिकारक छ । जसले भान्सामा काम गर्नेलाई स्वासप्रश्वास,दम र अन्य फोक्सो सम्बन्धी रोगले च्याप्ने उनीहरु बताउछन् ।
प्रागारिक मलका रुपमा प्रयोग हुने गोबरलाई गुइठा बनाएर दाउराका रुपमा प्रयोग गर्नु भन्दा वैकल्पिक साधन प्रयोग गरेर खाना बनाउन विज्ञहरुको सुझाव रहेको छ ।
मोरङ्गका दक्षिणी भेगका स्थानियवासीन्दालाई वन पैदावारको हकदार बनाउन सामुदायिक वनले प्रयास थालेपनि सरकारी नीतिकै कारण समस्या आएको सामुदायिक वन उपभोक्ता समिती प्रदेश नम्वर १ का सचिव अग्नी पौडेल बताउछन् । सामुदायिक वनको क्षेत्र बाहिर रहेका जनतालाई समेटन साझेदारी वन गठन गरेपनि साझेदारी वनमा सरकारी नीती कै कारण दाउराका रुपमा भएका वन पैदावार समेत विक्रि वितरण गर्न सकिएको छैन् । गरिवका पहुचमा वन पैदावार नहुदा समेत गोवरकै दाउरा बाल्न स्थानियवासी बाध्य भएका छन् ।
सरकारी नीती अनुसार वन पैदावार डाक बडाबडमा विक्री हुने र यसरी विक्री भएको वन पैदावार पहुचवालाले नै लिने हुदा समेत समस्या भएको वनसरोकारवाला बताउछन् । खेतमा प्रयोग गर्नु पर्ने गोबरमल दाउराका रुपमा प्रयोग हुदा खेतमा मलको अभाव भएको छ भने स्वास्थ्य सम्वन्धी समस्या समेत बढेर गएका छन् ।