पोखरा : गण्डकी प्रदेश सरकारले अघिल्लो वर्ष प्रदेशको सम्भावित् विपत् जोखिम क्षेत्रको पहिचान तथा नक्साङ्कन गरायो । जियो नेट कनेक्सन नामक संस्थाले २० जुन २०१९ मा मन्त्रालयमा पेश गरेको सो प्रतिवेदन अहिले पनि मन्त्रालयको आधिकारिक वेभसाइटमा छँदैछ । अघिल्लो वर्ष पेश भएको प्रतिवेदनले बाढी, पहिरो,आगलागी,चट्याङबाट खतरा रहेको क्षेत्रको पहिचानसहित सुझाव पनि दिएको छ ।
प्रतिवेदनमा प्रदेशको कुल २१ हजार ९७६.३४ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रमध्ये ६३४९ वर्गकिलोमिटर आगलागी,१४४३.३३ वर्गकिलोमिटर बाढी र ३३७१.३२ वर्गकिलोमिटर क्षेत्र पहिरोको जोखिममा रहेको जनाइएको छ । वातावरणविद डाक्टर कृष्ण केसीको नेतृत्वमा रहेको टोलीले तयार पारेको प्रतिवेदनले विपत्लाई प्राकृतिक मात्रै नभएर सामाजिक,राजनीतिक, आर्थिक र वातवरणीय कारले विपत्ति आउने प्रष्ट्याउँदै केही सुझावहरु पनि दिएको छ ।
प्रतिवेदनमा पहिरोबाट जोगाउन १० डिग्रीभन्दा बढी भिरालो ठाउँमा बस्ती नबसाल्न, खोला छेउमा निर्माण कार्य नगर्न भनिएको छ । तर, मन्त्रालयमा बुझाइएको प्रतिवेदन कार्यान्वयनमा आएकै छैन । १० मिटरभन्दा बढी भिरालो ठाउँमा बस्ती नबसाल्ने त परको कुरा, अहिले पनि खोला छेउ बस्ती बसाल्न छाडिएको छैन । डोजरे विकासले निम्त्याएको विनासको पाटो अर्को छ । जसले गर्दा गण्डकीमा यो वर्ष ठूलो मानवीय र भौतिक क्षति हुन पुगेको छ ।
’प्राकृतिक स्रोतको अति दोहन र अव्यवस्थित बसोबास नै अहिलेको विनासको कारण हो’, इञ्जिनियर किसानसिंह गुरुङले भने,‘ जथाभावि बाटो खन्दा यो पटक क्षति बढी भएको छ, वातावरणीय पक्षलाई ध्यान नदिने हो भने यो उपक्रम अझ बढ्छ ।’ उनले संघीय सरकार र प्रदेशले विपत् व्यवस्थापनको लागि हिउँदमै योजना कार्यान्वयनमा ल्याउनुपर्नेमा पनि जोड दिए । प्रतिवेदन बनाएर कार्यान्वनयमा नआउँदा त्यसको उपादेयता नहुने उनको भनाई छ ।
यो वर्ष मनसुन सुरु हुनुअघि नै पर्वतको दुर्लुङमा पहिरो गयो । घरमाथिबाट आएको पहिरोले ८ जनाको ज्यान लियो । लगत्तै पोखरा–१८, सराङकोटको पहिरोले ५ जनाको ज्यान लियो ।पहिरो जाने उपक्रम रोकिएन । हालसम्म बाढीपहिरोले पर्वतमा ९ जना, कास्कीमा १० जना, लमजुङमा ३ जना, तनहुँमा १३, स्याङजामा १४,म्याग्दीमा २९, बागलुङमा ५२,मुस्ताङमा १, नवलपुरमा २ र गोरखामा २ जनाले ज्यान गुमाए । म्याग्दीमा ४ र बागलुङको ढोरपाटनमा १५ जना हराइरहेका छन् । क्षति हुने क्रम रोकिएको छैन , विवरण पनि सबै आइसकेको छैन ।
हालसम्म गण्डकी प्रदेशमा बाढीपहिरोमा परि १३५ जनाले ज्यान गुमाएका र १ हजार ४ वटाभन्दा बढी घरमा क्षति पुगेको गण्डकी प्रदेशको आन्तरिक मामिला तथा कानून मन्त्रालयसँग तथ्याङ्क रहेको छ । जनधनको क्षति हुनु दुःखद हो । दुःखको यो बेला प्रदेशका मुख्यमन्त्रीसहितका मन्त्रीहरु हेलिकोप्टर र गाडी लिएर घटनास्थल पुगे । तत्कालको लागि राहत बितरण गरे । घर बनाउने बाचा गरे अनि असुरक्षित बस्ती सार्ने आश्वासन पनि दिए । प्रदेश सरकारले प्रति मृतक गनेरै ५० हजार राहत उपलब्ध गराउने निर्णय ग¥यो । यो सबै खर्च प्रदेश विपद् कोषबाट खर्च हुने हो । घोषित औषधोपचार, लत्ताकपडालगायतका शीर्षकमा दिइने सुविधा अझै कार्यान्वयनमा आएको छैन ।
प्रतिवेदनमा गोरखा र लमजुङलाई सबैभन्दा बढी पहिरो जोखिम क्षेत्र माएिको छ । गोरखाको कुल क्षेत्रफलको १७.८७ र लमजुङमा १२.६७, बागलुङमा १२.१६,म्याग्दीमा ११.७९ , कास्कीमा ११.२० क्षेत्रफल पहिरोको जोखिममा रहेको प्रतिवेदनमा औंल्याइएको छ । प्रदेशमा पहिरोको सबैभन्दा कम जोखिम मनाङमा रहेको छ । कम जोखिमपूर्णमा दोस्रो मानिएको पर्वतको कुल जमिनको ४.०९ प्रतिशत भाग जोखिमपूर्ण रहेको छ ।
यो प्रदेशको सबैभन्दा लामो नदी कालीगण्डकी नै हो । ३ वटा अग्ला हिमालबाट आउने यो नदीको ३८१.५८ किलोमिटर क्षेत्र गण्डकीमै पर्छ । यस मानेमा यो ठूलो नदीले पु¥याउन सक्ने जोखिम र क्षति पनि बढी नै हुने प्रतिवेदनले औंल्याएको छ । उता १५७.५८ किलोमिटर लामो बूढीगण्डकी सीमा नदी हो भने मस्र्याङ्दी १४७.१४ किलोमिटर लामो रहेको छ । प्रतिवेदनमा नदीको सतह बढ्दा पूर्वजानकारी दिने मेसिन राख्न पनि सुझाइएको छ ।
प्रतिवेदनले मानव निर्मित सडकहरुका कारण पहिरो गएको तथ्य औंल्याउँदै सडकहरु बनाउँदा गरिएको विस्फोट तथा सडकहरुको मर्मतमा विशेष ध्यान दिन सुझाएको छ । नवलपुर र गोरखामा बाढीको खतरामा भएको औंल्याइएको छ । नवलपुरमा १६.४७ र गोरखामा १४.५७ प्रतिशत बाढीको जोखिम छ । त्यसो त, तनहुँ १३.३७ र कास्की १३.२७ प्रतिशत बाढी जोखिम क्षेत्र बनेका छन् । गोर्खा र म्याग्दीमा आगलागीको बढी खतरा हुँदा नवलपुर र लमजुङले ती दुई जिल्लालाई पच्छ्याएका छन् । तथ्य त के भने गण्डकीको कुल भूभागको ४५.६८ प्रतिशत क्षेत्र र संरक्षित नै छ । त्यहाँ मानवीय बस्ती नै छैन ।
