पोखरा : कृषिका उत्पादनलाई राम्रोसँग पोको पारेर बजारमा पठाउने कम्पनी थियो । दाल, गेडागुडीको प्रशोधन गर्दा धेरै धुलो निस्किन्थ्यो । त्यही धुलो तह लगाउन दुईवटा भैंसी किने । भैंसीले दिएको दुध केटाकेटी र आफूलाई पनि भयो । बँचेको छिमेकीलाई बेचे । दुध माग्ने छिमेकी बढ्दै गए । नयाँबजारका दीपक तिमिल्सिनाले पनि गोठमा भैंसी थप्दै गए । जति दुधको माग बढ्छ, गोठमा उति भैंसी थपिए । यो क्रम अहिलेसम्म पनि निरन्तर छ ।
‘सुरुमा व्यावसायिक रुपमा भैंसी पाल्छु भन्ने नै लागेको थिएन । यति धेरै भैंसी होला भन्ने सोच कहाँबाट आउनु ?,’ तिमिल्सिनाले विगत सम्झे, ‘उतिबेलै बजारमा ओरिजिनल बस्तु भेट्न गाह्रो भैसकेको रहेछ । मैले ओरिजिनल दुध बजारमा पठाएँ । ग्राहकले खुबै मन पराए । साहसले सुरु गरें । छिमेकीले गरेको मार्केटिङबाटै म पशुपालक किसान बनें ।’
गेडागुडीको ढुटो खुवाउन दुईवटा भैंसीका लागि बनाइएको गोठ विस्तार भएर नेपालकै ठूलो फार्म बनेको छ ।
गोठमा भैंसी हुलेकै दिनदेखि उनी ढुक्कसँग निदाएका छैनन् । ‘दिनरात भन्न पाइन्न । म बिरामी भएँ भन्ने सम्भव नै छैन । जतिबेला पनि अलर्ट बस्नुपर्ने हुने रहेछ,’ उनले अघि भने, ‘झन् धेरै भएपछि समस्या बढ्दै गएको छ । बेलामा घाँसपराल पाइन्न । लकडाउन भनेको छ, किसानलाई कति समस्या छ । तराईकै उत्पादनमा भर पर्नुपर्ने भएकोले गाह्रो परेको हो । अब त घाँस पनि खेती गर्न थालेको छु ।’
पितापुर्खाले भैंसी पालेको देखेर नै उनले पनि आँट गरे । उनीजस्ता धेरै असफल भएका छन् । तर उनले सबैलाई उछिने र दुईवटा भैंसी हुलेको गोठमा अहिले ४ सयभन्दा बढी गाईभैंसी छन् ।
उनको फार्मलाई नेपालकै सबैभन्दा ठूलो दाबी गरिएको छ । यसअघि कास्कीकै लाहाचोकमा रहेको भैंसी फार्म ठूलो मानिएको थियो । तर लाहाचोकको फार्ममा भैंसी केही घटेका छन् । ‘नेपालमा पशुपालन आफैमा चुनौती छ । शुद्ध र स्वस्थ आहार खुवाउनुप¥यो । सबै चिजको व्यवस्थापन गर्न निकै चुनौती छ,’ तिमिल्सिनाले भने,‘यहाँसम्म आईपुगेपछि फर्केर हेर्दा रमाइलो लाग्छ ।’ उनको गोठमा दैनिक काम गर्ने ४१ जना कामदार छन् । घाँस काट्ने सिजन र गोबरको व्यवस्थापन गर्दा थप मान्छे झिकाउँछन् । उनको गोठबाट अहिले पनि दैनिक १३ सय लिटर दुध बिक्री हुन्छ । ‘बजारले मागेजति पु¥याउनै सकेको छैन । पशु थपौं भने जोखिम बढ्दो छ । अहिले अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा पनि छ,’ तिमिल्सिना भन्छन्, ‘अब यो ठाउँ पनि साँघुरो भयो । हिजो कुनै योजना थिएन । विज्ञ पनि होइन । परम्परागत सोचले थालेको हो । बढाउँदै लैजाँदा त धेरै ठाउँ पो चाहिने रहेछ ।’
अहिले नै फार्म बढाउने पक्षमा उनी छैनन् । उनले ४६ वटा भैंसी हुँदासम्म नयाँबजारमा पाले । २०७३ सालमा विजयपुर सरे । त्यहाँ नजिकै अर्को फार्म पनि थपे २०७५ सालमा । अनुभव र इमान्दारिताबिना पशुपालन क्षेत्रमा भएको नवप्रवेशीका कारण यो क्षेत्र धुमिल हुन थालेको उनी सुनाउँछन् । ‘नयाँ आउनेहरुलाई स्वागत छ । लगानी गर्ने र पशुपालन गर्ने त युवाले नै हो । तर क्षेत्रलाई बुझ्नुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘राज्यले अनुदान दिन्छ भनेको भरमा गोठमा भैंसी हुल्ने संस्कारले सकस पारेको छ । भैंसी नै पालेर नाफा गर्छु भनेर आएकाहरु छैनन् । पैसा कमाउने सोचभन्दा पनि अनुदानका लागि मात्रै आएजस्तो देखिन्छन् ।’ हालसम्म उनलाई २०७२ सालमा ४ लाख रुपैयाँ अनुदान सरकारले दिएको छ । त्यसबाहेक कुनै अनुदान लिएका छैनन् । फार्म सञ्चालनमा ११ करोड लगानी भैसकेको उनको भनाइ छ ।
‘एकपटक ४ लाख अनुदान लिएको छु । अहिले ५ लाख लिन बोलाउनुभएको थियो । मैले अरुलाई दिनु मलाई पर्दैन भनिदिएँ,’ उनले थपे । फार्मबाट उत्पादित दुध पोखराकै बजारमा खपत हुन्छ । यसका लागि ५ वटा स्टेसन तोकिएको छ । त्यहाँबाट प्रतिलिटर १ सय ३० रुपैयाँमा दुध बेचेको उनले बताए । तिमिल्सिनाले भैंसी पाल्न अहिलेसम्म कुनै पनि तालिम लिएका छैनन् । उनको गोठमा भएका सबै पशुको बीमा छ । प्रत्येक वर्ष ५० प्रतिशत भैंसी नयाँ ल्याउनुपर्छ । ‘गाईभैंसी तराईबाट ल्याउने हो । हावापानीका कारण हुन सक्छ, धेरै मर्छन्,’ उनले भने, ‘कम्तीमा पनि ५० प्रतिशत त नयाँ फेर्नुपर्छ ।’ उनले मुर्रा, गुजराती, लाहुरे लगायतका भैंसी र होलस्टोन जातका गाई पालेका छन् । गाई मेसिनबाट दुहुन्छन् भने भैंसी दुहुन कामदार राखिएको छ । पछिल्ला प्रविधिलाई अपनाउन सके पशुपालन राम्रो पेसा भएको उनको बुझाइ छ । तर राज्यले किसानलाई सम्मान गर्न नसकेको गुनासो पोख्छन् ।
‘किसानले सधैँ थोत्रो टोपी लाउनपर्ने, च्यातिएको लुगा लाउनुपर्छ भन्ने सोच नै खराव छ । म गाडी चढेर सानका साथ हिड्छु । तर राज्यले नै कुरा काट्न थाल्छ,’ उनले भने, ‘किसानलाई राज्यले सम्मान गर्न सकेन । यस्तो बेवारिसे देशमा बसेर उद्यमी बन्न सजिलो छैन ।’ राज्यले अपनत्व लिन सके पशुपालनबाट राज्यको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा राम्रै योगदान पुग्ने उनको अनुभवले देखाउँछ ।
कास्कीमा वार्षिक ६५ हजार ८ सय ८९ मेट्रिक टन दुध उत्पादन हुन्छ । जिल्लाभर गाईभैंसी ९० हजार भन्दा बढी छन् । तीमध्ये ४४ हजार ४ सय ८९ गाई छन् भने ४५ हजार ८ सय १९ भैंसी रहेको जिल्ला पशु सेवा विज्ञ केन्द्रको तथ्याङ्क छ । अघिल्लो वर्षभन्दा गएको वर्ष कास्कीमा दुध उत्पादन निकै घटेको छ । अघिल्लो वर्ष ६७ हजार ८ सय ८१ लिटर दुध उत्पादन भएको थियो । लकडाउनका कारण उत्पादन घटेको विज्ञ केन्द्रले जनाएको छ । जिल्लाभर ३ सय ८ वटा गाईभैंसीका फार्महरु सञ्चालित छन् ।
