– विशाल पाण्डे
तत्कालीन प्रधानमन्त्री चन्द्र समशेर राणाको समयमा वि सं १९६८ मा ५० किलोवाटको फर्पिङ लघु जलविद्युत आयोजनाबाट नेपालमा जलविद्युत उत्पादन सुरु भएको हो। उक्त आयोजनाबाट उत्पादित ४ सय किलोवाट बिजुली वितरण व्यावस्थापन गर्न त्यो बेला बिजुली अड्डा नाम दिएर स्थापना भएको अड्डा नै पछि गएर नेपाल विद्युत प्राधिकरण ऐन २०४१ बमोजिम २०४२ भाद्र १ गते नेपाल विद्युत प्राधिकरण नामाकरण गरियो।
अहिले आएर आफु स्थापना भएको १०९ वर्ष पुग्दै गर्दा दैनिक ५० किलोवाटबाट विद्युत उत्पादन सुरु गरेको नेपाल विद्युत प्राधिकरण वर्तमान समयमा दैनिक ९०० मेगावाट विद्युत उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छ तर स्थापनाको पूरा १ शताब्दी र १ दशक पार गर्दै गर्दा कछुवाको गतिमा हिनेको हामीले जलविद्युत उत्पादनमा हासिल गरेको यो वृद्धिदरमा कतैबाट आत्मासन्तुष्टी लिने र चित्त बुझाउने ठाउँ छैन।
यसको पछाडिको कारणहरु मुख्यतः शासकहरुको कुर्सी र सत्तामोह नै प्रमुख हो। यो १०९ वर्ष भित्रका सबै ब्याबस्थाहरुमा शासन सत्ताको बागडोर सम्हालेका शासकहरु नै यसको कारक हुन उनिहरु समृद्ध नेपाल र सुखी नेपालीको भन्दा पनि सँधै आफ्नो सत्ताको आयु कसरी लम्ब्याउने र आफु शासक भैरहने भन्नेमै व्यास्त हुन्थे र भैरहेका छन।
अहिले देशको कुल दैनिक माग १६०० मेगावाट हो तर हाम्रो उत्पादन दैनिक ९०० मेगावाट मात्रै छ त्यसमा +२५ मेगावाट म्यानेज गरेर कुल ९२५ छ नपुग भारतबाट ३०० मेगावाट खरिद गरिएको छ भने २७० मेगावाट निजी क्षेत्र अन्तरगत संचालित जलविद्युत केन्द्रहरुबाट प्राप्त भएको हो र कालीगण्डकी जलविद्युत आयोजनाबाट ४८ मेगावाट पिक गरिएको छ।
अझैपनि हाम्रो गति र मति फेरिएको छैन हाम्रा जनप्रतिनिधिहरु उई पैलेकै शासकहरु जस्तो सत्ता र कुर्सीकै लडाइँमा भ्याई नभ्याई छन। कुन परियोजना कसरी अघिबढिरहेकोछ सरकारको तर्फबाट आवश्यक अनुगमन निगरानी गर्न सकिएको छैन।
कालीगण्डकी परियोजनाकै कुरा गर्दा वि सं २०५४ बाट निर्माण कार्य सुरु भई २०५९ मा जम्मा ४१ अर्व ५६ करोड ४९ लाख २६ हजार ४४० रुपैयाँ लागतमा सम्पन्न १४४ मेगावाट उत्पादन क्षमताको परियोजनामा ४८mw को ३ वटा टर्बाईन राखिएका छन तर विद्युत जम्मा एकतिहाई ४८mw मात्रै लिन सकिएको छ किन यस्तो भयो भनेर सोद्धा प्राविधिकहरु प्रसारणलाईनले पुर्णक्षमतामा काम गर्न नसकेकोले यस्तो भएको भन्छन।
यदि यो कुरा सत्य हो भने त्यो परियोजनामा खटिएका प्राविधिकहरुलाई त्यो बेला पछि गएर यो खालको समस्या आउन सक्छ भन्ने पूर्व अनुमान किन लाउन सकेनन र त्यही अनुरुपको प्राविधिक उपचार किन खोजेनन ? परियोजनाको ड्राफ्ट तयार पार्दा चहिँ १४४ मेगावाट भनेर ४८mw को ३ वटा टर्बाइन राख्ने संचालनमा ल्याउदा चाहिँ १ वटा मात्रै घुमाउँने ?
त्यसरीनै २ वटा २५ mw को टर्बाईन राखिएको ५० मेगावाट उत्पादन क्षमता भएको माथिल्लो मर्स्याङ्दी A बाट पनि २५ मेगावाट मात्रै विद्युत उत्पादन गरिदैछ कारण एउटन टर्बाईनमा खराबी आएकोले संचालन गरिएको छैन यसरी पुर्वाधारहरु बनाएर मर्मत सम्भार मा ध्यान दिईएन भने परियोजनाहरुबाट जति विद्युत उत्पादन गर्नुपर्ने हो त्यसो गर्न सकिँदैन।
५७२३.७२ करोड रुपैयाँ लागतमा सम्पन्न हुने भनिएको वि सं २०७१ मंसिर १० बाट परियोजना बिकास सम्झौता भई ५ वर्ष पूरा भैसक्ने भनि निर्माण कार्य सुरु गरेको ९०० मेगावाट उत्पादन क्षमता भएको अरुण तेस्रो जलविद्युत परियोजना निर्धारित समयमा किन संचालनमा आउनसकेन ?
त्यस्तै अर्को २०६६ सालमा ३५ अर्व २९ करोड ४१ लाखमा निर्माण सम्पन्न हुने भनिएको ४५६ मेगावाट उत्पादन क्षमता भएको नेपालको आफ्नै लगानी र प्राविधिक हरुले बनाउदै गरेको देशको प्रतिष्ठासंग जोडिएको माथिल्लो तामाकोशी परियोजना यो वर्षको अन्त्यतीर संचालनमा आउँदा सम्ममा अरु ३४ अर्व थपिएर कुल लागत ७० अर्व पुग्ने निस्चित छ ।
आ• व• ०६६/६७ बाट सुरु गरेर आ•व• ०७३/७४ निर्माण सम्पन्न लक्ष्य राखिएको परियोजनाबाट आ•व• ०७६/७७ बाट नाफा कमाउन थाल्ने लक्ष्य राखिएको थियो भने पछि पूर्वनिर्धारित समयमा निर्माण कार्य सम्पन्न नहुने भए पछि ०७५ असारमा सम्पन्न गर्ने भनियो पछि फेरि ०७६ असारमा सारियो फेरि ०७६ कात्तिकमा सारियो अझै सर्दैछ यद्यपि कामना गरौँ यो सालको अन्त्यतीर प्लान्टबाट विद्युत उत्पादन सुरु होस ।
कूल ८४ अर्व ९६ करोड लागत मा बन्ने ६०० मेगावाट उत्पादन क्षमताको माथिल्लो मर्स्याङ्दी २ जलविद्युत परियोजना भारतीय कम्पनी ग्रान्धी मल्लिकार्जुन राव (GMR) इनर्जीले टेण्डर हात पारेर १० वर्ष ओगटेर बस्यो काम सिन्का भाँचेन १० वर्ष पछि बल्लतल्ल खोसेर चिनियाँ कम्पनी SCIG international.QYEC international र Singcheng international कम्पनीलाई निर्माणको जिम्मा दईयो।
तर चिनियाँ कम्पनीहरुले लिएको १ वर्ष बितिसक्दा पनि PDA हुन सकेको छैन । २०० मेगावाट भन्दा माथिको आयोजनाहरुमा निर्माणका लागि लगानी बोर्डको सहजीकरण को निमित्त PDA गरिन्छ।
२०६४ मा भारतीय ग्रान्धी मल्लिकार्जुन राव (GMR) कम्पनीसंग निर्माण सम्झौता भएको ५ खर्व ११ अर्व ७० करोडको लगानीमा २०७७ सम्म मा निर्माण सम्पन्न भइ संचालनमा आईसक्ने भनिएको ९०० मेगावाट उत्पादन क्षमताको माथिल्लोकर्णाली जलविद्युत परियोजनामा अहिलेसम्म काम सुरु भएकै छैन।अन्त्यमा आशा गरौँ ती हिजो हामीले दैनिक १८ घण्टा र २२ घण्टा अन्ध्यारोमा बिताएका दिनहरु पुन: फर्केर आउने छैनन् ।
उज्यालो नेपाल
उज्यालो नेपालउज्यालो नेपाल
लेखक पाण्डे सिनियर टेक्निसीयन र अन्तराष्ट्रिय रुपमा व्यावसाय गर्दै आएका युवा व्यावसायी पनि हुन् ।
