राजकुमारी तामाङ
पथरी, मोरङ्ग
पथरीशनिश्चरे नगरपालिकाले महिला ससक्तीकरणका लागी विभिन्न कार्यक्रम गर्दै आएको छ । न्यायीक समिती संयोजक तथा नगर उपप्रमुख यमुना विष्ट वास्तोलाका अनुसार महिलाको क्षमता वृद्धि विकास देखी न्यायका लागी पनि विभिन्न कार्य गरिदै आएको छ ।
उपप्रमुख बास्तोला भन्नुहुन्छ ।” महिलाका निम्ति आफू उपाध्यक्ष भैकन थुपै महिलालाइ न्याय सम्पादन गरेको छु । कुनै एस्तो केस पनि आयो कि सानो घरको महिला बुहारी लाउने अनि घरेलु हिंसा गर्ने त्यस्ता महिलालाई पनि न्यान दिलाऔ ।
यस्तै महिला सशक्तीकरणको लागि महिलालाइ ढाका तान तालिम,सिलाइ बुनाइ तालिम, अचार बनाउने तालिम,सेनिटिप्याड उत्पादन लगायत थुप्रै तालिम दिई रहेका छौ जसले महिलालाइ आत्मनिर्भर बनाउनुको साथै महिलालाइ अबल बनाउन सकिन्छ । यस्तै लोकसेवा कक्षामा पनि महिलालाइ विशेष प्राथमिकता दिएको छ यसै गरि अहिले कानुनी परामर्श सल्लाह पनि दिदै आएको छ जसले गर्दा आफ्नो हक र अधिकार के हो भनेर जान्दछ्न । “
प्रदेश १ सासद कृष्ण कुमारी राई भन्नुहुन्छ । ” महिलाको हक अधिकारका लागि नेपालको संविधानले सुनिश्चित गरेको छ तर कार्यनयनको प्रक्रियामा छ । ३३% भनेर कानुन मै लिखित छ । हामिले सदनमा बारम्बार कुरा उठाइ रहेकाछौ । यसमा महिलालाइ जनचेतना फैलाउदै हिंसा कम गर्न अझ समय लाग्छ ।
दलित महिला जनप्रतिनिधी फुलमाया परियार भन्नुहुन्छ ” हामी स्यम महिलालाइ नै सोधेर कार्यक्रम बनाउने गर्छौ । यधपी अझ ती पीडित महिलाहरु हक अधिकारको घेरामा आइ पुगेका छैनन । ” समाजसेवी नेत्री मिना बि क भन्नूहुन्छ । ” संघीयतामा देश गैइ सकेपछी महिलालाइ ठाँउ त दिइएको छ तर पाउनु पर्ने खुराकी यानिकी अधिकार प्रत्यायोजन गरिएको छैन । जनयुद्धमा पीडित भएका महिलाहरुले अझ न्याय पाएका छैनन । उनिहरुको आँसु अझ पनि बगि रहेको छ यो संविधानले पुछ्न सकेको छैन । जबकि त्यो बेला यस्ता यस्ता दर्दनाक घटनाहरु भए एउटा महिलाको घटना यस्तो थियो कुकुर बाट पनि रेप गराइएको घटना सुन्दै काहाली लाग्दो छ । “
गैरसरकारी संगठन यु एम एन कि महिला फोकल पर्सन साबित्रा सिवाकोटी भन्नूहुन्छ । ” महिला हिंसा,घरेलु हिंसा, बहुविवाह , चेलिबेटी बेचबिखन ,बल्त्कार,डिप्रेसनरहेका महिला युवा बालबालिकालाई जनचेतना फ़ैलाउने कार्यक्रमहरु गरिरहेका छ्न । समग्रमा देश बिकासका निम्ति गैरसरकारी संगठनहरुले ठुलो टेवा पुर्याइरहेका छ्न । “
महिला सशक्तिकरण महिला सशक्तिकरणको एक प्रक्रिया हो। सशक्तीकरणलाई धेरै तरिकाबाट परिभाषित गर्न सकिन्छ, यद्यपि महिला सशक्तिकरणको बारेमा कुरा गर्नु पर्दा सशक्तिकरणको अर्थ भनेको कुनै पनि निर्णय प्रक्रियाको बाहिरी भागमा रहेका महिलालाई यसमा स्वीकार्नु ,अनुमति दिनु र प्रवेश गराउनु हो अर्थात् आफ्नो जीवन, समाज र उनीहरूमा व्यक्तिको शक्ति सिर्जना गर्ने प्रक्रिया हो।
जब महिलालाई अधिकार प्रदान गरिन्छ तब तिनीहरू शिक्षा, व्यवसाय र जीवनशैली जस्तो सीमितता र प्रतिबन्ध बिना उनीहरूलाई उपलब्ध अवसरहरूको पहुँच गर्न सक्षम हुन्छन्। आफैंले निर्णय लिनु पर्ने अधिकार महसुस गर्दा सशक्तिकरणको भावना उत्पन्न हुन्छ। सशक्तिकरणले शिक्षाको माध्यमबाट महिलाको हैसियत बढाउन, जागरूकता, साक्षरता, र तालिम प्रदान गर्दछ।
महिला सशक्तिकरणले घरबारविहीन, एकल र पीडित महिलाहरुलाई शिक्षित र सशक्तिकरण गर्दछ, सीप र विश्वासको साथ काम सुरक्षित गर्न, स्वस्थ जीवनशैली सिर्जना गर्न र आफु र आफ्ना बच्चाहरूको लागि घर पुन: प्राप्त गर्न सहयोग गर्दछ । नेपालको संविधान धारा ३८ मा महिलाको हक सम्बन्धि यस्तो ब्यबस्था गरिएको छ ।
(१) प्रत्येक महिलालाई लैंगिक भेदभाव विना समान वंशीय हक हुनेछ।
(२) प्रत्येक महिलालाई सुरक्षित मातृत्व र प्रजनन स्वास्थ्य सम्बन्धी हक हुनेछ।
(३) महिला विरुर् धार्मिक, सामाजिक, सांस्कृतिक परम्परा, प्रचलन वा अन्य कुनै आधारमा शारीरिक, मानसिक, यौनजन्य, मनोवैज्ञानिक वा अन्य कुनै किसिमको हिंसाजन्य कार्य वा शोषण गरिने छैन।
त्यस्तो कार्य कानून बमोजिम दण्डनीय हुनेछ र पीडितलाई कानून बमोजिम क्षतिपूर्ति पाउने हक हुनेछ।
(४) राज्यका सबै निकायमा महिलालाई समानुपातिक समावेशी सिद्धान्तको आधारमा सहभागी हुने हक हुनेछ।
(५) महिलालाई शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी र सामाजिक सुरक्षामा सकारात्मक विभेदका आधारमा विशेष अवसर प्राप्त गर्ने हक हुनेछ।
(६) सम्पत्ति तथा पारिवारिक मामिलामा दम्पतीको समान हक हुनेछ।
यी त भए संविधानमा लिखित कुरा अर्थात् कागजी कुरा यथार्थ जिवनमा भने यस्तो छैन । महिलाहरूलाई प्राय जसो पुरुषहरूले दिइने प्राथमिकता दिइदैन। पुरुष नै समाजमा अगाडि वा भनौ पहुचमा देखिन्छ्न र पुरुषसँग बराबरको तुलना हुँदैन। यसमा तुलना हुन नसक्नुको
धेरै कारण छ्न । यसमध्ये नेपाल एउटा पितृसत्तात्मक सोच भएको देश भएकाले पनि हुनसक्छ ।
अर्कोतर्फ, महिलालाई बच्चा उत्पादन गर्ने, महिलाको इच्छा बिपरित योनसम्पर्क राख्ने , महिलालाई केवल घरेलु काम गर्नको लागि मात्र सोच्ने गर्दछन । जसले गर्दा परिवारमा द्वन्द , हिंसा र सम्बन्ध बिच्छेद नै पनि हुन सक्छ । वास्तवमा नेपाली समाजमा २१ शताब्दी लागे पनि अझ महिलालाई कुनै स्वतन्त्रता छैन र नेपालमा महिलाको शिक्षा स्थिति कम छ, चाहे त्यो जातीय आधारले होस या धार्मिक । रुढीवादी सामाजिक संरचनाका कारण नेपालमा महिलाको शिक्षामा पहुँच कमै छ ।
यसको असर महिलाको जागिरमा स्पष्ट देखिन्छ ठुल ठुला ओहदाका पदमा जागिर पाउदैनन सानो तिनो गर्न पनि मुस्किल हुन्छ । अनि परिवारको आर्थिक संकट टार्न उनीहरू श्रीमानमा पूर्ण निर्भर हुनुपर्दछ।
यसका बाबजुद पनि समाजमा एका दुई यता महिला छन जुन समाजका उदाहरण हुन । चाहे उनिहरुले फिल्म निर्माण गरेर होस या महिला भएर कुनै सस्था चलाएर होस महिलाको शक्ति झल्काएका छ्न । ती हुन नेपाल उधोग बाणिज्य संघकि अध्यक्ष भवानी राना यस्तै मिस नेपाल श्रीङ्खला खतिवडा, नायिका रेखा थापा । उनिहरु महिलाको निम्ति समाजमा एक उदाहरणीय पात्र हुन । यसमा मैले महिला रास्ट्रपति , प्रधानन्यायाधीश,सासद,पुर्व सभामुख, खेलाडी लगायतको उदाहरण जोडिन किनकी उहाहरु महिलाको लागि एना जस्तै हो खैर उहाहरुपनी महिला सशक्तिकरणका उदाहरण हुनुहुन्छ ।
एक सेलिब्रेटी यस्तो छिन जो सबै केटी शक्तिको लागि हुन् जस्तै लिजा कोशी र लिली सिंह (जसको आफ्नै लेट नाईट शो छ र धेरै पुरस्कारहरू जितिसकेको छ र ग्रिलोभ र अन्य परोपकारी संस्थाका लागि पैसा पनि जम्मा गरेको छ) “यसले राजनीतिक संरचनामा सहभागितामा जोड दिन्छ र औपचारिक निर्णय लिने र आर्थिक क्षेत्रमा आर्थिक आय निर्धारणमा भाग लिन सक्षम बनाउने गर्दछ ।
महिलाको आर्थिक सशक्तिकरणले महिलालाई आफ्नो नियन्त्रणको अधिकार र संसाधन, सम्पत्ति, आय र आफ्नै समयबाट फाइदा लिनका साथै जोखिम व्यवस्थापन गर्ने क्षमता र उनीहरूको आर्थिक स्थिति र सुदृढीकरण गर्न सक्ने क्षमतालाई जनाउँदछ। महिलाको सशक्तीकरण र लैङ्िगक समानताको प्राप्ति हाम्रो समाजले देशको दिगो विकास सुनिश्चित गर्नका लागि आवश्यक छ। धेरै विश्व नेताहरु र विद्वानहरु का तर्क छ कि लैंगिक समानता र महिला सशक्तिकरण बिना दिगो विकास सम्भव छैन ।
दिगो विकासले वातावरणीय संरक्षण, सामाजिक र आर्थिक विकासलाई स्वीकार गर्दछ, र महिला सशक्तिकरण बिना महिलाले पुरुषको रूपमा विकासको प्रक्रियामा त्यति महत्त्वपूर्ण महसुस गर्न सक्दैनन्। यो व्यापक रूपमा विश्वास गरिन्छ कि पुरुष र महिला दुबैको पूर्ण सहभागिता विकासको लागि महत्वपूर्ण छ। पुरुषको सहभागिता मात्र स्वीकार गर्नु दिगो विकासको लागि लाभदायक हुँदैन। महिला र विकासको सन्दर्भमा, सशक्तिकरणले महिलाहरूले आफैंले बनाउने बढी विकल्पहरू समावेश गर्नुपर्दछ।
तसर्थ, विद्वानहरू सहमत छन् कि महिला सशक्तीकरणले विकासमा ठूलो भूमिका खेल्छ र विकासको महत्त्वपूर्ण योगदान हो।
” अन्तमा, सशक्तिकरण एक प्रक्रिया हो, उत्पादन होईन, यसलाइ निर्मुल पार्न समय लाग्छ ।
