तपाइलाई आज हामी ११२ वर्ष अघिको नेपालको सबैभन्दा पुरानो विरागनको कथा सुनाइरहेका छौँ । १९४८ सालताका सन् १८९६–९७० मा नेपालले बैज्ञानिक आविस्कार र इन्जिनियरीङ क्षेत्रमा एउटा निकै दुर्लव उपलब्धी हासिल गरेको थियो । राणा खलकका एक युवा गेहेन्द्र शमशेरले नेपालमै Hand Cranked मेसिनगनको निर्माण गरि बिश्व समुदायलाई नै चकित तुल्याएका थिए । आजको दिनमा समेत दुर्लव मानिने यस्तो उपलब्धी हामी सबै नेपालीको लागि गर्वको विषय हो ।
सन् १८९४–९५ ताका बेलायतले नेपाललाई २० लाख थान मार्टीनि गोली सहयोग स्वरूप प्रदान गरेको थियो । तर त्यस्को उचित प्रयोग गर्न हतियार नहुदा सो गोली त्यसै थन्किने अवस्था आयो । त्यसताकाका प्रधानमन्त्री वीर शमशेरले आफ्नै सुपुत्र गेहेन्द्र शमशेरलाई यस समस्याको समाधान गर्न आदेश दिए । गेहेन्द्र त्यसताका नेपाली सेनाको हतियार विभाग प्रमुख थिए । सुरुवाती अध्ययन भारत र नेपालमा (दरबार हाई स्कुल) गरेका र इन्जिनियरीङको अध्ययन जापानमा गरेका (दावी गरिएको) उनको हतियार प्रती विशेष मोह थियो । बुवाबाट यस्तो अवसर पाएपछि उनी र उनको टोली मेसिनगन बनाउन तम्सियो ।
त्यसताका हतियारको विकाश निकै उच्च बिन्दुमा पुगिसकेको थियो । अमेरिका बेलायत जस्ता देशमा फुल्ली अटोमेटिक माक्सिम जस्ता आधुनिक हतियारले व्यापकता पाउदै थियो । तर गेहेन्द्रसंग मेसिनगनको पूर्ण डिजाइन बनाउने सीप र साधन थिएन । त्यसैले उनले गोप्य रुपमा अमेरिकी गार्डनर गन नेपाल भित्र्याए र त्यसको डिजाइनलाई रिभर्स इन्जिनियर गरेर निकै ब्यबहारिक र आधुनिक Cranked (हातले चलाउने) मेसिनगन बनाए जसले एक मिनेटमा १०० वटा सम्म गोली हान्न सक्थ्यो । गार्डनरको डिजाइनमा उनले गरेको मुख्य परिवर्तन भनेको गोली राख्ने भाग थियो । एकचोटीमा १२० वटा सम्म गोली लोड गर्न मिल्ने यस मेसिनगनलाई उनले तत्कालिन प्रधानमन्त्री र पिता वीर शमशेरको नामबाट (वीरागन) राखे ।
सन् १८९६ – १८९७ सम्म यसलाई उद्योगकै रुपमा विकाश गरि करिब ३० थान वीरागनको निर्माण गरिएको थियो । तर यो हतियारले कुनै पनि युद्ध देख्न पाएन किनभने अत्याधुनिक माक्सिम जस्ता हतियारले वीरागनलाई प्रतिस्थापन गरिसकेको थियो । त्यसैले सन् १८९८ मा यसको उत्पादन बन्द गरियो । तर आज पनि वीरागनले नँया जस्तै गरि काम गर्न सक्छ । विदेशी म्यूजीयमले यो मेसिनगनलाई ५० हजार डलर सम्ममा खरिद गरि राखेका छन् ।
राणा खानदानका गहेन्द्रलाई यसकारण पनि धन्यवाद दिनै पर्छ किनकि उनले १ शताब्दी आगाडी नै नेपालको बिज्ञान र प्रविधिको विकासमा आफै संलग्न भई “Invent in Nepal” को अवधारणालाई सुरु गरे । भलै बिभिन्न कारणबस त्यसले निरन्तरता भने पाउन सकेन जुन आजसम्म कायमै छ । १२२ वर्ष आगाडी संसारभर “बैज्ञानिकताको नमुना र त्यसताकाका GATLING GUN NORDENFELDT GUN भन्दा पनि आधुनिक मानिने संग्रहनिय बस्तु उत्पादन गर्न सक्ने नेपालको हैसियत आज कुन ठाउँमा छ ? यो पनि खोजको बिषय हुन सक्छ ।
